سنگ هماتیت چیست؟
هماتیت یا حدید یکی از فراوان ترین کانی در پوسته زمین است که می توان آن را یکی از منباع و اشکال سنگ معدن آهن نام برد. استفاده از خواص سنگ حدید در گذشته و یا کاربردهایی نظیر رنگدانه سرخ از خاک هماتیت و پودر ساینده از مواردی است که موجب توجه بشر واقع شده است. در قدیم هماتیت با نامهایی چون شبانگ، خماهن و شاذنج خوانده می شد. حدید یا هماتیت (به انگلیسی Hematite) از واژه یونانی “haimatitis” به معنی “خون قرمز” است. یکی از دلایل این نامگذاری می تواند پودر خورد شده آن باشد که آب را رنگی می کند و یا ظاهر شدن هماتیت به صورت نقاط قرمز رنگ در سنگهایی مثل سنگ خون باشد. همین نمادگرایی موجب شد که در گذشته از حدید برای دفع طلسمات خونریزی و یا در سوگواری استفاده شود. صورت نگارهای یافت شده در غارهای باستانی نشان می دهد هماتیت جزو اولین رنگدانه هایی است که در از آن در آرایش و یا نقاشی استفاده می کردند. اولین بار حدود 40 هزار سال پیش مردم باستان کشف کردند که با خورد کردن هماتیت و تبدیل آن به پودر می توانند از خاصیت رنگی آن استفاده کنند.از آنجایی که این ماده معدنی در سرتاسر جهان وجود داشت سبب شد تا به عنوان اولین کالای رنگدانه قرمز بین مردمان مختلف داد و ستد شود. در دوران رنسانس که هنرمندان نقاشی های رنگ روغن خود را به نمایش می گذاشتند، رنگدانه های قرمز هماتیت (حدید) یکی از مهمترین اجزای مورد استفاده آنها بود. از آنجا که رنگ قرمز هماتیت مات بود آن را با رنگدانه های سفید مخلوط می کردند تا سطح بدن که صورتی بود را بکشند.
نحوه تشکیل سنگ هماتیت و استخراج آن به چه صورت است؟
حدود 2.4 میلیارد سال پیش زمانی که اقیانوسها مملو از آهن و درصد ناچیزی اکسیژن بود فتوسنتز سیانوباکتری ها ناشی از نور خورشید موجب شد تا اکسیژن آزاد تولید و با آهن ترکیب و طی میلیون ها سال هماتیت در طی کف اقیانوس ها تولید شود.هماتیت (حدید) در اثر تصعید شدن در فرآیندی آتشفشانی تشکیل می شود و به عنوان مهمترین و فراوان ترین نوع سنگ معدن آهن در نهشته های دگرگونی مجاورتی و یا با منشا رسوبی دیده می شوند. هنگامی که توده های سیلیسی مجاور نهشت های رسوبی بزرگ توسط آب فرو می نشینند هماتیت غنی تر شده و مقدار خلوص آهن آنها بالا می رود.همانند بسیاری از مواد معدنی دیگر هماتیت خالص نیز کمتر دیده می شود. این سنگ به دلیل شرایط هیدروترمال یا تخریبی در طبیعت می تواند همراه سیلیکا، کالسدونی، چرت و لایه های باندی سنگ جاسپر قرمز ظاهر شود.
نحوه تشخیص سنگ هماتیت اصل:
بسیاری تصور دارند که هماتیت یا حدید اصل باید حتما جذب آهنربا شود درصورتی که این تفکر نادرست است. اگرچه برخی از هماتیت ها به اندازه خیلی کمی خاصیت مغناطیسی دارند که جذب آهنربا شوند ولی این موضوع درباره همه آنها صدق نمیکند. گاهی نیز تصور می شود قطعه یافت شده به علت خاصیت مغناطیسی سنگ مگنتیت یا پیروتیت است. بنابراین باید دیگر خصوصیات سنگ مانند وزن مخصوص، رنگ خاکه یا شکل کریستال آن را نیز بررسی کنید. گاهی رگه قرمز هماتیت به همراه سنگ مگنتیت (آهنربای طبیعی) نیز یافت می شود. نکته مهم اینکه سنگ حدید از آهن خالص سخت تر ولی نسبت به آن بسیار شکننده است. همچنین این سنگ در اسید کلریدریک حل می شود. چنانچه نگین یا سنگ حدید را پشت ظرف چینی بدون لعاب بکشید رنگ قرمز به اصطلاح “سرخاب” از خود باقی می گذارد. البته باید توجه داشته باشید که به نگین خود آسیب نرسانید.
اکنون می پردازیم به بررسی مشخصات گوهرشناسی هماتیت:
هماتیت یا حدید یک کانی تیره رنگ با سختی موهس 5.5 تا 6.5 است که از اکسید آهن با فرمول شیمیایی (Fe2O3) تشکیل شده است. هماتیت در طیف های رنگ سیاه تا استیل، قهوه ای مایل به قرمز و خاکستری نقره ای وجود دارد. از نظر فیزیکی هماتیت یا حدید دارای رنگ خاکه قرمز خونی و فرم شکستگی نامنظم و صدفی شکل یا رشته ای (نوک تیز) و بدون کلیواژ می باشد.ساختار کریستالی هماتیت بصورت هگزاگونال شش وجهی بصورت بلورهای سیاه و براق صفحه ای شکل است که به آنها اسپکیولاریت (Specularite) می گویند. این کلمه به معنی آینه است زیرا در ایام قدیم این کانی را بعد از تراش و صیقل به عنوان آینه استفاده می کردند. سنگ حدید پراکندگی، پدیده چند رنگی و فلورسانس نداشته و به صورت غیر شفاف و مات در طبیعت یافت می شود.
معادن سنگ هماتیت در کدام مناطق قرارر دارد؟
هماتیت یکی از منابع مهم سنگ معدن آهن است بنابراین سرمایه گذاری های زیادی روی معادن آن می شود. برخی از بزرگترین معادن این کانی در حد 100 میلیون تُن سنگ آهن در سال استخراج دارند. این معادن روباز می توانند تا چندین مایل به عمق زمین ادامه داشته باشند. چین، استرالیا، برزیل، هند، روسیه، اکراین، آفریقای جنوبی و ایالات متحده از پیشروان تولید کانسنگ آهن در جهان هستند. سنگهای قابل برش حدید در کمبرلند انگلستان، جزیره الب، سافلند آلمان، نروژ، نیوزلند و .. یافت می شود.
انواع حدید مصنوعی و بدلی:
در بازار بیشتر از خورده ریزه های هماتیت و پرس کردن آنها گردبندها یا تسبیح هایی را درست می کنند. کارخانه هایی در چین وجود دارد که ذرات و پودر هماتیت را پرس و فشرده کرده و روی آنها دعا می نویسند که من به شخصه از یکی دوستان شنیدم از این کارخانه ها بازدید داشته است. قیمت این نوع هماتیت های فشرده و حکاکی شده صنعتی بسیار پایین است و از نگینی ده هزار تومان شروع میشود. وقتی این نگین ها را زیر میکروسکوپ ببینید کاملا منافذ ریز و تخلخل ها قابل مشاهده است. یک کانی مشابه رنگ هماتیت نیز یافت می شود که به آن کاسیتریت می گویند و با حدید کاملا متفاوت است. ولی به طور کلی این کانی ارزان قیمت و نیمه قیمتی بوده و برخلاف سنگهای قیمتی دیگر بدل و مصنوعی یا سنتتیک کمتر از آن دیده شده است. امروزه در بازار انواع مصنوعی و یا رنگارنگ هماتیت را مشاهده می کنیم که با نام های هماتیت مغناطیسی یا آهنربا به فروش می رسند که البته همان ترکیب شیمایی هماتیت ولی بصورت آزمایشگاهی تولید می شوند. البته نوعی هماتیت رنگارنگ طبیعی وجود دارد جالب است بدانید امروزه این سنگ را بصورت مروارید تراشیده و به عنوان مروارید سیاه نیز می فروشند که از وزن مخصوص بالای آن (5.2 – 5) می توان متوجه شد.
سنگ هماتیت روی کره مریخ!
همانطور که می دانید نام دیگر مریخ سیاره سرخ است. ناسا مقادیر زیادی از هماتیت را در خاک و صخره های مریخ کشف کرده است. به همین دلیل منظره سطح سیاره مریخ در شب قرمز مایل به قهوه ای است. از آنجایی که هماتیت در بستر های رسوبی آبی شکل گرفته دانشمندان فکر می کنند که زمانی آب یا حیات روی کره مریخ وجود داشته است.
سنگ هماتیت نر و ماده دارد؟!
خیر این اصطلاحات کاملا غیر علمی و حتی خرافاتی است که در منابع معتبر گوهرشناسی هیچ اشاره ای به آن نشده و صرفا ساخته و پرداخته کوچه بازار جواهرات ایران است! این اصطلاح بدین گونه است که تصور شده نوع تیره و مات سنگ حدید مذکر یا نر است و نوع سبک تر و روشن با جلای براق ماده است. این استدلال ها فقط برای گران تر فروختن سنگ حدید نر و کلاهبرداری است!
چطور از سنگ انگشتر هماتیت را شارژ و نگهداری کنیم؟
از آنجایی که هماتیت یا سنگ حدید نوعی کانسنگ آهن است بنابراین به علت اکسیده شدن یا خراب شدن نباید در معرض آب قرار گیرد. بنابراین هنگام دستشویی یا حمام حتما انگشتر حدید را از انگشت خود درآوردید. نکته بعد راجب شارژ سنگ حدید گفته می شود با نمک دریا یا نور خورشید می تواند انرژی را به آن برگرداند.
