فروشگاه الماس,زمرد,یاقوت09025283869

اسپینل چیست

اسپینل (به انگلیسی: Spinel) با فرمول شیمیایی MgAl۲O۴ از مجموعه کانی هاست و لومینسانس سبز تیره کامل دارد از واژه لاتینی اسپینایا اپین اخذ شده‌است. به سختی در H۲SO۴ حل می‌شود. MgO:۲۸٫۳۴٪ Al۲O۳:۷۱٫۶۶٪ و ادخال‌های Fe (پلونازیت هرسینیت)Cr (کروم اسپینل – پیکوتیت) برای اولین بار در آمریکا کشف شد و از نظر شکل بلور: اکتائدر- دودکائدر – ماکله، رنگ: بی رنگ – سبز – آبی – قرمز – قهوه ای، شفافیت: شفاف – نیمه کدر، شکستگی: صدفی، جلا: شیشه ای، رخ: ناقص، سیستم تبلور: مکعبی و در رده‌بندی اکسید است همچنین خاصیت مغناطیسی ندارد. و منشأ تشکیل آن ماگمایی – متامورفیک – مجاورتی – آبرفتی است.به نظر مي‌رسد اين كاني در قرن دوه هجري در ايران كشف شده باشد. ابوريحان بيروني وزن مخصوص اسپينل را ۳/۸۵ تعيين نمود كه بسيار نزديك به استانداردهاي امروزي است.

همایند کانی‌شناسی (پارانژ) آن سختی – چگالی – واکنش هایشیمیایی – اشعه Xگارنت – زیرکن – کرندوم- دولومیت- مگنتیت- گارنت- زیرکن- کرندوم است ، از نظر ژیزمان بلوری – آگرگات دانه‌ای کمیاب است و بیشتر در آلمان غربی، ایتالیا، روسیه، سری لانکا، بیرمانی، تایلند، سوئد و آمریکا یافت می‌شود.

مشخصات فیزیکی

رنگ : قرمز- صورتی- بنفش- زرد- نارنجی- آبی – سبزسیر- سیاه

رنگ خط سائیدگی : سفید

سختی : ۸

وزن مخصوص:۵۸/۳-۶۱/۳

کلیواژ: ناقص

فرم شکستگی: صدفی شکل- نامنظم

سیستم کریستالی : ایزومتریک (Isometrik ) با فرمهای هشت سطحی- دوازده سطحی و دو قلو

ترکیب شیمیایی : Mgal۲o۴

شفافیت : شفاف

معنا و ریشه واژه اسپینل مبهم است- ممکن است در زبان یونانی بمعنی ( جرقه ) و یا در زبان لاتین بمعنی ( نقطه ) بوده باشد.

اسپینل در رنگهای مختلف موجود است ولی رنگ نوع مرغوب آن قرمز یاقوتی است . فلزات رنگ زا در این کانی آهن و کروم می باشند . اسپینل با کریستال های درشت و ستاره ای بسیار کمیاب است. انواع آبی رنگ این کانی در مقابل حرارت حساس بوده و رنگ از دست می دهند . اسپینل سبز سیر تا سیاه رنگ و مات به اسامی سیلو نیت و پلئوناست (Pleonaste ) خوانده می شود.

انواع قهوه ای رنگ این کانی پیکو نیت (Piconite )- زرد آن روبیسل (Rubicelle ) و قرمز آن روروشن آن بالاس روبی(Balasruby ) خوانده می شوند . شناخت اسپینل به عنوان یک کانی مستقل حدود ۱۵۰ سال قبل صورت گرفت . قبلا تصور می شد که اسپینل یکی از انواع یاقوت سرخ باشد – چون همیشه با آن در معادن همراه است . برخی ازیاقوت های سرخ درشت و مشهور جهان در حقیقت یاقوت سرخ نبوده و اسپینل می باشند. به عنوان نمونه – یاقوت پرنس سیاه که ۵ سانتیمتر طول بلور آن است و بیضی شکل می باشد

یاقوت تیمور : (Timur Ruby) به وزن ۳۶۱قیراط که هر دو این نگین ها در جواهرات تاج و تخت انگلستان است (و بلورهای نتراشیده ولی جلا یافته ای می باشند ) و نگین اشک مانند ویتل باخر (Wittelbacher ) که در تاج پادشاهی جای داده شده همگی در حقیقت اسپینل سرخ رنگ هستند . معادن مهم اسپینل دربرمه نزدیک مو گوک(Mogok ) و در سری لانکا می باشند دیگر ذخائر نه چندان مهم این کانی در کشورها ی زیر واقعند :

افغانستان- برزیل- تایلند و ایالات متحده ( ایالت نیو جرسی) . درشت ترین بلورهای یافت شده از اسپینل در جهان دو کریستال بشکل او کتاهدرون هستند که هر کدام به وزن ۵۲۰ قیراط و درموزه زمین شناسی بریتانیا در لندن نگهداری می شوند .

اسپینل های مصنوعی از سال ۱۹۲۰ میلادی در بازارهای جهانی یافت شده و به سرعت بر اهمیت تجاری آنها افزوده می گردد چون به جای اسپینل طبیعی و مشابه تعدادی از سایر کانیها بکار می روند . اشخاص خبره به آسانی می توانند از روی خواص اپتیکی و میزان ضریب شکست نور یگانه در اسپینل (سیستم ایزومتریک) این کانی را از از انواع مشابه تفکیک کنند. با این حال به علت تشابه- ممکن است کانی هائی اشتباها مانند اسپینل به نظر برسند که از آن میان می توان به آمتیست – کریسوبریل- گارنت- یاقوت سرخ و کبود و توپاز اشاره کرد.

بهسازي ( Tereatments)

برعكس ياقوت و سافایر كه با انواع بهسازي (Tereatments) كيفيت رنگ و پاكي آنها به دست بشر دستخوش تغييرات اساسي مي شود ، معمولا روي اسپينل بهسازي صورت نمي گيرد.

مراقبت و تميز كردن

اسپينل را مي توان با آب گرم و صابون تميز كنيد . همچنين استفاده از دستگاه ماوراء صوت (ultrasonic) و تميز كننده به بخار براي اين سنگ مشكلي به وجود نمي آورد.تنوع آبي رنگ اين كاني در برابر حرارت بالا رنگ خود را از دست مي دهد.

ارزش اسپينل

اسپينل قرمز شباهت فراواني با ياقوت دارد؛‌در نتيجه از نظر ارزشي در بازار فروشي تمايل زيادي براي برابري ارزش با ياقوت وجود دارد. البته قيمت اسپينل آبي تيره در بازار فروش ارزش بيشتري دارد.

سال ۱۹۲۰ ميلادي اسپينل هاي مصنوعي به روش ورنويل يا flam fusion در بازار هاي جهاني يافت شد و به سرعت بر اهميت تجاري آنها افزوده مي شود ، چون به جاي اسپينل طبيعي و مشابه تعدادي از ساير كاني ها به كار مي رود.

خواص سنگ لعل در چاکرا درمانی

این سنگ محدودیت های گذشته را سست و سبب دور شدن نگرش های منفی شده و خوش بینی و امید را به ما القا میکند. خواص اسپینل موجب میشود فرد را در متمرکز ساختن بر روی هدف خواسته شده تا پیروزی برسد یاری میکند. این سنگ میتواند همه چاکراها و همچنین ساختارهای نصف النهاری بدن را تحریک و انرژی تازه ای را به هر مکانی که بیشترین نیاز به آن باشد آورد. به همین دلیل اسپینل را سنگ متعلق به تازگی می نامند.

خواص سنگ لعل در ایران باستان

به طور کلی سنگ لعل میتواند از بدن در دوره نقاهت کمک کند و باعث غلبه بر خستگی و یا بیماری گردد. مزاج لعل گرم و خشک است. هرکه لعل با خود دارد از کشتن آمن بود. آورده اند که احتلامش نیوفتد و خواب های هایل نکند و در خواب نترسد و از دیوها (کابوس های شبانه) نشان نبود. جواهرنامه در تنسوخ نامه 72 آمده است که اگر سنگ لعل را مصول کنند و با نبات و گلاب به کسی دهند تا بخورد رنگ و روی او سرخ گرداند و زردی از روی او ببرد و فرح آورد. در کانی شناسی در ایران قدیم /107 گفته شده: اگر کسی لعل بر سینه آویزد از درد دل و علت های سینه ایمن بود.

سنگ اسپینل چیست و چگونه تشکیل میشود؟

اسپینل (Spinel) سنگی با سختی 8 – 7.5 در مقیاس موهس و ترکیب شیمیایی MgAl2O4 بوده که میتواند با فرم های اوکتاهدرون یا کریستال های مکعبی، ایزومتریک، هشت سطحی، دوازده سطحی و دو قلو رشد میکند. سنگ اسپینل در سه حالت زمین شناسی میتواند یافت شود:

1) به صورت بلور در سنگ های آهکی یا سنگ آهک دولومیتی مربوط به مجاورت دگرگونی، گَنیس یا سرپانتین

2) دانه های بدون شکل در سنگهای آذرین اصلی

3) سنگ ریزه های ساییده شده از آب در ته نشین های رسوبی

سنگ اسپینل در برابر مواد شیمیایی و شرایط جوی فیزیکی مقاوم باشد. غالبا در سنگهای مرمر که کمتر نسبت به شرایط آب و هوایی مقاوم است دیده میشود و سپس توسط جریان ها حمل و در ته نشین های شن و ماسه آبرفتی، جایی که دیگر سنگهای قیمتی یافت میشوند دیده میشود.

جدول خصوصیات سنگ اسپینل

ترکیب شیمیاییMgAl2O4

رنگقهوه ای ،بی رنگ، قرمز، آبی، سبز سیر، سیاه

رنگ خاکهبدون رنگ تا سفید

شفافیتشفاف تا نیمه مات

کلیواژندارد

فلورسانسقرمز قوی، قرمز، آبی ضعیف، سبز تمایل به قرمز ضعیف، سبز ضعیف

ضریب شکست نور0.712 – 1.736

سختی موهس8 – 7.5

وزن مخصوص4.1 – 3.5

سیستم کریستالیایزومتریک

انواع اسپینل ها

اسپینل در انواع رنگهای قرمز تا سبز سیر تا سیاه و مات حتی آبی وجود دارد که البته در گذشته لعل اساسا به نوع قرمز اسپینل معروف بود. نوع زرد آن روبیسل (Rubicelle)، نوع قرمز خالص آن بالاس روبی (Balas Ruby)، نارنجی روشن تا قرمز نارنجی (Flame Spinel)، انواع قهوه ای رنگ (Piconite)، سبز تیره تا سیاه که حضور آهن در آنها مشهود است (Hercynite Spinel)، سبز تیره تا مایل به سیاه که از نمونه Hercynite مقداری روشن تر است (Pleonaste Spinel)، گفته میشود.

نوع آبی یا آبی ارغوانی رنگ آن که به گانواسپینل (Gahno – Spinel) معروف است در سال 1937 یافت شده و دارای مقدار زیادی فلز روی است. از پدیده های کمیاب در این سنگ میتوان کالر چنجینگ، پدیده چتویانسی و تراپیچ، آستریزم یا استار (به صورت چهار و شش بازو) را نام برد. اسپینل درواقع نام گروهی از اکسید فلزی مواد معدنی که سبب میشود همان ساختار بلوربندی را داشته باشند. این کانی مجموعه ای از ترکیبات معدنی مختلف را با فرمول ترکیب کلی XY2O4 میتواند شامل شود، که به جای X در فرمول عناصری چون, Fe+2, Zn, Mn+2, Ni, Co, Cu Mg میتوانند قرار بگیرند و به جای Y عناصری چون, Fe+3, Cr, V+3, Ti+4, Ge, or Sb Al میتوانند جایگزین شوند و یک کانی جدید را بوجود آورند.

بهسازی

سنگ لعل مانند بسیاری از گوهرهای دیگر مثل یاقوت کبود، یشم، عقیق و غیره بهسازی می شود. به این معنا که به منظور افزایش کیفیت شفافیت و یا تغییر و ارتقای رنگ، تحت پروسه های مختلفی قرار می گیرد که به آن «بهسازی» می گویند. البته بهسازی اسپینل مانند گوهرهای دیگر، تنوع زیادی ندارد اما همان روش های موجود نیز می توانند تاثیرات لازم را داشته باشند. بهسازی حرارتی، بهسازی روغنی، بهسازی حرارتی عنصری از جمله روش های اعمال تغییرات در اسپینل ها هستند. نمونه مصنوعی آن نیز در بازار وجود دارد و گاهی برخی از سودجویان از گوهرهایی دیگر به عنوان بدل هایی برای اسپینل استفاده می کنند.

اسپینل های سنتتیک و مصنوعی

اولین اسپینل سنتتیک در سال 1847 توسط شیمیدان فرانسوی Jacques-Joseph Ebelmen ساخته شد و در آن دوران به صورت محدود ارائه شد. در دهه 1930 به تقلید از انواع رنگهای اسپینل سنتتیک به تقلید سنگهای دیگر و به صورت تجاری عرضه شد. این رنگها به صورت کنترل شده با مقادیر جزئی و جاینشانی عناصر فلزی چون کوبالت (آبی)، منگنر (زرد)، اکسید کرومیوم (سبز) و آهن (صورتی) بوجود می آیند.

بزرگترین اسپینل یا لعل یافت شده

در آگوست 2007 چندین کریستال اسپینل در Ipanko در نزدیکی Mahenge تانزانیا یافت شد. یکی از بزرگترین آنها کریستال هرمی شکل 52 کیلوگرمی با رنگ قرمز مایل به نارنجی و صورتی است که توسط یک کشاورز محلی یافت شد. اگرچه فقط چند درصد این سنگ کیفیت جواهری دارد ولی با این حال همین مقدار کم هزاران قیراط اسپینل جواهری ارزشمند تولید کرده است!. این سنگ در بانکوک تایلند تراش خورده است. بعد از آن تاریخ، Mahenge تانزانیا مرکز توجهات جهان درباره استخراج اسپینل هایی با اندازه های بزرگ قرار گرفت.

وضعیت بازار فروش و قیمت سنگ لعل

چیزی که مشخص است قیمت این جواهر زیبا در جهان رو به افزایش است. قیمت این سنگ در سایز های بزرگ میتواند بسیار بالا هم باشد زیر نمونه های بزرگ آن بسیار کمیابند. باید دقت داشت که ذخایر اسپینل نیز به همان اندازه محدودند. برای نمونه های باکیفیت برمه و تانزانیا به ازای زیر یک قیراط میتواند 200 تا 500 دلار باشد. برای سایز تا 2 قیراط و قرمز خالص قیمت معمولا 600 تا 1200 دلار است.

به همین ترتیب با افزایش سایز مثلا 2 تا 5 قیراط 3 تا 5 هزار دلار برای هر قیراط افزایش میابد. نمونه هایی با رنگ خاص و کمیاب و سایز بزرگ قیمت هایی تا ده هزار دلار برای هر قیراط نیز معامله میشوند. چیزی که بدیهیست کیفیت تعیین کننده قیمت اسپینل است. اسپینل در حالت خام دارای جلا و درخشندگی شیشه مانند است؛ اما هر چه آن را بهتر و دقیق تر تراش دهند، جلای بهتری به دست می آورد تا آنجا که جلای آن به نیمه سخت (نیمه الماس گونه) نیز ارتقاء پیدا می کند و این برای اسپینل، یک امتیاز مهم محسوب می شود. معمولا اسپینل های شفاف و خوش رنگ و دارای تراش های قوی را برای ساخت جواهر به کار می برند و از نمونه های مات تر و کمرنگ تر یا کدرتر برای ساخت گوی، آویزهای نمادین و موارد دیگر استفاده میشود.

معادن و ذخایرسنگ لعل

کشورهای میانمار، تاجیکستان، سریلانکا، تایلند، ویتنام، کامبوج دارای بهترین کیفیت اسپینل با نام “یاقوت قرمز” هستند. کشورهای دیگری چون افغانستان، نپال، استرالیا، تانزانیا، ماداگاسکار، نیجریه، جنوب غرب کنیا نیز رگه های مرغوب این سنگ مشاهده می شود. در ویتنام نزدیک منطقه Luc Yen، استخراج اسپینل و یاقوت از سال 1990 به طور جدی شروع شده است که اغلب اسپینل ها صورتی رنگ هستند.

سنگ اسپینل یا لعل چیست؟

ریشه اصلی اسپینل نامشخص است. در سال 1762 واژه Spinelle توسط آکادمی علوم فرانسه پذیرفته شده بود که احتمالا از زبان ایتالیایی spinello به معنی “اتصال” یا spina به معنی “تیغ یا خار” گرفته شده است. به گفته برخی این کلمه از زبان یونانی به معنای “جرقه” و در لاتین به معنی “نقطه” است. در ایران نیز به آن سنگ لعل قرمز گفته میشد هرچند در گذشته به علت تشابه زیاد اسپینل با سنگهایی چون یاقوت و حتی گارنت از نظر عامه لعل (به معنی سنگ قرمز رنگ) خوانده می شدند.وقتی از 150 سال قبل تفاوت بین یاقوت سرخ و اسپینل از نظر علمی مشخص شد، تقاضا برای خرید اسپینل بسیار کم شد به طوری که این سنگ بیشتر جنبه کلکسیونی به خود گرفت و یا به عنوان یاقوت کم ارزش خرید و فروش میشد. از طرف دیگر از آنجا که تقاضا برای یاقوت های سرخ درشت بسیار بالا و منابع آن نیز محدود شده بود، سبب افزایش یاقوت سرخ شد. شاید این موضوع بتواند اشتهای استعماری فرانسه و بریتانیا را در سال 1880 برای معادن یاقوت موگوک برمه را توضیح دهد.

معادن و ذخایرسنگ لعل

کشورهای میانمار، تاجیکستان، سریلانکا، تایلند، ویتنام، کامبوج دارای بهترین کیفیت اسپینل با نام “یاقوت قرمز” هستند. کشورهای دیگری چون افغانستان، نپال، استرالیا، تانزانیا، ماداگاسکار، نیجریه، جنوب غرب کنیا نیز رگه های مرغوب این سنگ مشاهده می شود. در ویتنام نزدیک منطقه Luc Yen، استخراج اسپینل و یاقوت از سال 1990 به طور جدی شروع شده است که اغلب اسپینل ها صورتی رنگ هستند.

در تانزانیا نیز در دهه 1980 میلادی در معادن اطراف شهرستان Morogoro، سنگهای اسپینل قرمز صورتی رنگ تا قرمز آلبالویی و جلوه ای نئونی یافت شده است که امروزه گزارشهایی از اسپینل هایی شفاف و تراش خورده با اندازه 10 تا 50 قیراط نیز از تانزانیا گزارش شده است. اما بیاییم مهمترین مکان های دارای ذخایر این کانی را بررسی کنیم:

معدن اسپینل (لعل) بدخشان تاجیکستان و تاریخچه آن

معدن باستانی و تاریخی بدخشان (کوه لعل) در نزدیکی منطقه مرغاب در شرق ایالت بدخشان که اسپینل های آن در ایران قدیم عنوان “لعل بدخشان” شناخته میشود، یکی از مهمترین ذخایرسنگ لعل در تاجیکستان امروزی میباشد. گفته شده به علت یک زلزله شدید و در پی آن سقوط صخره های بزرگ از کوه و خرابی های ناشی از آن این معدن کشف شده است. در ارتفاعات 2900 متری بین کوروگ واشکاشیم کنار رود پانج، مرز بین تاجیکستان و افغانستان معدن کوه لعل قرار دارد که تقریبا نصف اسپینل های آن با رنگ سرخ و بقیه صورتی میباشند. استخراج از این معدن از قرن هفتم میلادی شروع شده و گفته شده سنگهای معروفی چون یاقوت تیمور و یاقوت پرنس سیاه که در اصل اسپینل بوده اند، از این مکان استخراج شده است. در طول قرن بیستم به علت شرایط جغرافیایی و بسته آنجا در اتحادیه جماهیر شوری، این معادن کمتر شناخته شده بودند. در جنگ بین امراتوری روسیه و بریتانیا بر سر استعمارگرایی و تعیین نقشه مرزها در آسیا، از آنجا که روسیه به جواهرات علاقه چندانی نداشت، این معادن روی نقشه در مرزبندی افغانستان و روسیه تعیین شدند و به نحوی از دید جهان مخفی شدند.

معدن اسپینل موگوک برمه (میانمار)

به جرات میتوان گفت قرمزترین اسپینل های جهان مربوط به شهرستان موگوک (Mogok) در میانمار میباشند. این اسپینل ها که تا سال ها تحت پادشاهی برمه به عنوان یاقوت سرخ استخراج میشدند. آنها در سایز کوچک تا متوسط در ذخایر اولیه آنجا در سنگهای مرمر همراه با آپاتیت آبی، کندرودیت و میکا دیده میشوند. البته اسپینل های موگوک در بسیاری از تناژ رنگی از قرمز مایل به ارغوانی تا قرمز خالص (مشهور به یاقوت سرخ قدیم)، صورتی روشن تا نارنجی مایل به قرمز که به “اسپینل های شعله” (flame spinels) مشهورند میتوانند یافت شوند.

روش تشخیص اسپینل های مصنوعی

فلورسانس: لعل های طبیعی زیر نور ماورابنفش با طول موج بالا فلورسانس قوی، و در طول موج کوتاه UV ، ضعیف از خود نشان میدهند.

درحالی است که انواع سنتتیک آن در طول موج کوتاه اشعه UV فلورسانس قوی از خود نشان داده و غالبا رنگ آبی روشن، سبز گچی و یا قرمز از خود نشان میدهند.

میکروسکوپ: در زیر میکروسکوپ در نمونه های اسپینل مصنوعی معمولا ردپای ذوب فلاکس و یا حباب هایی به صورت الگو و منحنی به علت نحوه ساخت و رشد آنها دیده میشود. این درحالی است که در نمونه های طبیعی اینکلوژن هایی زیاد یا حداقل تعدادی دیده میشود.

آهنربا: اسپینل های طبیعی دارای مقادیری عنصر آهن در خود هستند و بنابراین به آهنربا واکنش ضعیفی نشان میدند. این درحالی است که در نمونه سنتتیک و مصنوعی اسپینل به علت نحوه ساخت آنها هیچ واکنشی دیده نمی شود.

تولید در بازار: اسپینل های سنتتیک با رنگ قرمز تیره به علت هزینه بر بودن و پیچیدگی فرآیند تولید آن به صورت تعداد کم و محدود نسبت به رنگهای دیگر ساخته میشوند و معمولا این نمونه ها در بازار کوراندوم (یاقوت) مصنوعی و آزمایشگاهی هستند.

ضریب شکست نور و وزن مخصوص: لعل طبیعی دارای ظریب شکستی معادل 1.72 تا 1.74 برای اسپینل قرمز و در حالتی که عنصر روی در آن زیاد باشد 1.805 است. این در حالی است که اسپینل های مصنوعی دارای RI 1.727 با خطای یک هزارم است. همچنین وزن مخصوص نوع طبیعی در رنج 3.58-3.61 بوده و عنصر روی در آن میتواند وزن مخصوصش را تا 4.40 نیز ببرد. این درحالی است که اسپینل های مصنوعی وزن مخصوصی بین 3.64 – 3.63 دارند.

قیمت: راف بلوری سنتتیک اسپینل میتواند کیلویی از 100 تا 800 دلار بر اساس کیفیت تولید کننده باشد. نگین سنتتیک اسپینل ممکن است قیراطی حتی یک یا دو دلار باشد. بنابراین قیمت عاملی مهم در تشخیص اسپینل های سنتتیک است. نمونه های سنتتیک بسیار شیشه مانند هستند. باید توجه داشته باشید که بهترین راه تشخیص اسپینل اصل، خرید آن همراه با شناسنامه گوهرشناسی معتبر است.

نگهداری اسپینل

این گوهر استقامت مطلوبی در مقابل آتش، اسید و سقوط دارد اما توصیه می شود که در نگهداری آن دقت گردد زیرا وجود شاخص های درونی گاهی باعث می گردد که مقاومت این گوهر، کاهش یابد و صدمه پذیرتر گردد. البته با توجه به سختی بالای آن به ندرت دچار خش میشود. بهرحال هنگام تمیز کردن با آب ولرم و ص

سنگ اسپینل یا لعل چیست؟

ریشه اصلی اسپینل نامشخص است. در سال 1762 واژه Spinelle توسط آکادمی علوم فرانسه پذیرفته شده بود که احتمالا از زبان ایتالیایی spinello به معنی “اتصال” یا spina به معنی “تیغ یا خار” گرفته شده است. به گفته برخی این کلمه از زبان یونانی به معنای “جرقه” و در لاتین به معنی “نقطه” است. در ایران نیز به آن سنگ لعل قرمز گفته میشد هرچند در گذشته به علت تشابه زیاد اسپینل با سنگهایی چون یاقوت و حتی گارنت از نظر عامه لعل (به معنی سنگ قرمز رنگ) خوانده می شدند.وقتی از 150 سال قبل تفاوت بین یاقوت سرخ و اسپینل از نظر علمی مشخص شد، تقاضا برای خرید اسپینل بسیار کم شد به طوری که این سنگ بیشتر جنبه کلکسیونی به خود گرفت و یا به عنوان یاقوت کم ارزش خرید و فروش میشد. از طرف دیگر از آنجا که تقاضا برای یاقوت های سرخ درشت بسیار بالا و منابع آن نیز محدود شده بود، سبب افزایش یاقوت سرخ شد. شاید این موضوع بتواند اشتهای استعماری فرانسه و بریتانیا را در سال 1880 برای معادن یاقوت موگوک برمه را توضیح دهد.

معادن و ذخایرسنگ لعل

کشورهای میانمار، تاجیکستان، سریلانکا، تایلند، ویتنام، کامبوج دارای بهترین کیفیت اسپینل با نام “یاقوت قرمز” هستند. کشورهای دیگری چون افغانستان، نپال، استرالیا، تانزانیا، ماداگاسکار، نیجریه، جنوب غرب کنیا نیز رگه های مرغوب این سنگ مشاهده می شود. در ویتنام نزدیک منطقه Luc Yen، استخراج اسپینل و یاقوت از سال 1990 به طور جدی شروع شده است که اغلب اسپینل ها صورتی رنگ هستند.

در تانزانیا نیز در دهه 1980 میلادی در معادن اطراف شهرستان Morogoro، سنگهای اسپینل قرمز صورتی رنگ تا قرمز آلبالویی و جلوه ای نئونی یافت شده است که امروزه گزارشهایی از اسپینل هایی شفاف و تراش خورده با اندازه 10 تا 50 قیراط نیز از تانزانیا گزارش شده است. اما بیاییم مهمترین مکان های دارای ذخایر این کانی را بررسی کنیم:

معدن اسپینل (لعل) بدخشان تاجیکستان و تاریخچه آن

معدن باستانی و تاریخی بدخشان (کوه لعل) در نزدیکی منطقه مرغاب در شرق ایالت بدخشان که اسپینل های آن در ایران قدیم عنوان “لعل بدخشان” شناخته میشود، یکی از مهمترین ذخایرسنگ لعل در تاجیکستان امروزی میباشد. گفته شده به علت یک زلزله شدید و در پی آن سقوط صخره های بزرگ از کوه و خرابی های ناشی از آن این معدن کشف شده است. در ارتفاعات 2900 متری بین کوروگ واشکاشیم کنار رود پانج، مرز بین تاجیکستان و افغانستان معدن کوه لعل قرار دارد که تقریبا نصف اسپینل های آن با رنگ سرخ و بقیه صورتی میباشند. استخراج از این معدن از قرن هفتم میلادی شروع شده و گفته شده سنگهای معروفی چون یاقوت تیمور و یاقوت پرنس سیاه که در اصل اسپینل بوده اند، از این مکان استخراج شده است. در طول قرن بیستم به علت شرایط جغرافیایی و بسته آنجا در اتحادیه جماهیر شوری، این معادن کمتر شناخته شده بودند. در جنگ بین امراتوری روسیه و بریتانیا بر سر استعمارگرایی و تعیین نقشه مرزها در آسیا، از آنجا که روسیه به جواهرات علاقه چندانی نداشت، این معادن روی نقشه در مرزبندی افغانستان و روسیه تعیین شدند و به نحوی از دید جهان مخفی شدند.

معدن اسپینل موگوک برمه (میانمار)

به جرات میتوان گفت قرمزترین اسپینل های جهان مربوط به شهرستان موگوک (Mogok) در میانمار میباشند. این اسپینل ها که تا سال ها تحت پادشاهی برمه به عنوان یاقوت سرخ استخراج میشدند. آنها در سایز کوچک تا متوسط در ذخایر اولیه آنجا در سنگهای مرمر همراه با آپاتیت آبی، کندرودیت و میکا دیده میشوند. البته اسپینل های موگوک در بسیاری از تناژ رنگی از قرمز مایل به ارغوانی تا قرمز خالص (مشهور به یاقوت سرخ قدیم)، صورتی روشن تا نارنجی مایل به قرمز که به “اسپینل های شعله” (flame spinels) مشهورند میتوانند یافت شوند.

روش تشخیص اسپینل های مصنوعی

فلورسانس: لعل های طبیعی زیر نور ماورابنفش با طول موج بالا فلورسانس قوی، و در طول موج کوتاه UV ، ضعیف از خود نشان میدهند.

درحالی است که انواع سنتتیک آن در طول موج کوتاه اشعه UV فلورسانس قوی از خود نشان داده و غالبا رنگ آبی روشن، سبز گچی و یا قرمز از خود نشان میدهند.

میکروسکوپ: در زیر میکروسکوپ در نمونه های اسپینل مصنوعی معمولا ردپای ذوب فلاکس و یا حباب هایی به صورت الگو و منحنی به علت نحوه ساخت و رشد آنها دیده میشود. این درحالی است که در نمونه های طبیعی اینکلوژن هایی زیاد یا حداقل تعدادی دیده میشود.

آهنربا: اسپینل های طبیعی دارای مقادیری عنصر آهن در خود هستند و بنابراین به آهنربا واکنش ضعیفی نشان میدند. این درحالی است که در نمونه سنتتیک و مصنوعی اسپینل به علت نحوه ساخت آنها هیچ واکنشی دیده نمی شود.

تولید در بازار: اسپینل های سنتتیک با رنگ قرمز تیره به علت هزینه بر بودن و پیچیدگی فرآیند تولید آن به صورت تعداد کم و محدود نسبت به رنگهای دیگر ساخته میشوند و معمولا این نمونه ها در بازار کوراندوم (یاقوت) مصنوعی و آزمایشگاهی هستند.

ضریب شکست نور و وزن مخصوص: لعل طبیعی دارای ظریب شکستی معادل 1.72 تا 1.74 برای اسپینل قرمز و در حالتی که عنصر روی در آن زیاد باشد 1.805 است. این در حالی است که اسپینل های مصنوعی دارای RI 1.727 با خطای یک هزارم است. همچنین وزن مخصوص نوع طبیعی در رنج 3.58-3.61 بوده و عنصر روی در آن میتواند وزن مخصوصش را تا 4.40 نیز ببرد. این درحالی است که اسپینل های مصنوعی وزن مخصوصی بین 3.64 – 3.63 دارند.

قیمت: راف بلوری سنتتیک اسپینل میتواند کیلویی از 100 تا 800 دلار بر اساس کیفیت تولید کننده باشد. نگین سنتتیک اسپینل ممکن است قیراطی حتی یک یا دو دلار باشد. بنابراین قیمت عاملی مهم در تشخیص اسپینل های سنتتیک است. نمونه های سنتتیک بسیار شیشه مانند هستند. باید توجه داشته باشید که بهترین راه تشخیص اسپینل اصل، خرید آن همراه با شناسنامه گوهرشناسی معتبر است.

نگهداری اسپینل

این گوهر استقامت مطلوبی در مقابل آتش، اسید و سقوط دارد اما توصیه می شود که در نگهداری آن دقت گردد زیرا وجود شاخص های درونی گاهی باعث می گردد که مقاومت این گوهر، کاهش یابد و صدمه پذیرتر گردد. البته با توجه به سختی بالای آن به ندرت دچار خش میشود. بهرحال هنگام تمیز کردن با آب ولرم و صابون میتوان آن را پاک نگه داشت.

سنگ اسپینل یا لعل چیست؟

ریشه اصلی اسپینل نامشخص است. در سال 1762 واژه Spinelle توسط آکادمی علوم فرانسه پذیرفته شده بود که احتمالا از زبان ایتالیایی spinello به معنی “اتصال” یا spina به معنی “تیغ یا خار” گرفته شده است. به گفته برخی این کلمه از زبان یونانی به معنای “جرقه” و در لاتین به معنی “نقطه” است. در ایران نیز به آن سنگ لعل قرمز گفته میشد هرچند در گذشته به علت تشابه زیاد اسپینل با سنگهایی چون یاقوت و حتی گارنت از نظر عامه لعل (به معنی سنگ قرمز رنگ) خوانده می شدند.وقتی از 150 سال قبل تفاوت بین یاقوت سرخ و اسپینل از نظر علمی مشخص شد، تقاضا برای خرید اسپینل بسیار کم شد به طوری که این سنگ بیشتر جنبه کلکسیونی به خود گرفت و یا به عنوان یاقوت کم ارزش خرید و فروش میشد. از طرف دیگر از آنجا که تقاضا برای یاقوت های سرخ درشت بسیار بالا و منابع آن نیز محدود شده بود، سبب افزایش یاقوت سرخ شد.

اسپینل (Spinel) سنگی با سختی 8 – 7.5 در مقیاس موهس و ترکیب شیمیایی MgAl2O4 بوده که میتواند با فرم های اوکتاهدرون یا کریستال های مکعبی، ایزومتریک، هشت سطحی، دوازده سطحی و دو قلو رشد میکند.

اسپینل چگونه تشکیل میشود؟

سنگ اسپینل در سه حالت زمین شناسی میتواند یافت شود:

1) به صورت بلور در سنگ های آهکی یا سنگ آهک دولومیتی مربوط به مجاورت دگرگونی، گَنیس یا سرپانتین

2) دانه های بدون شکل در سنگهای آذرین اصلی

3) سنگ ریزه های ساییده شده از آب در ته نشین های رسوبی

سنگ اسپینل در برابر مواد شیمیایی و شرایط جوی فیزیکی مقاوم باشد. غالبا در سنگهای مرمر که کمتر نسبت به شرایط آب و هوایی مقاوم است دیده میشود و سپس توسط جریان ها حمل و در ته نشین های شن و ماسه آبرفتی، جایی که دیگر سنگهای قیمتی یافت میشوند دیده میشود.

جدول خصوصیات سنگ اسپینل

ترکیب شیمیاییMgAl2O4

رنگ قهوه ای ،بی رنگ، قرمز، آبی، سبز سیر، سیاه

رنگ خاکه بدون رنگ تا سفید

شفافیت شفاف تا نیمه مات

کلیواژندارد

فلورسانس قرمز قوی، قرمز، آبی ضعیف، سبز تمایل به قرمز ضعیف، سبز ضعیف

ضریب شکست نور0.712 – 1.736

سختی موهس8 – 7.5

وزن مخصوص4.1 – 3.5

سیستم کریستالی ایزومتریک

6روش تشخیص اسپینل های مصنوعی

فلورسانس: لعل های طبیعی زیر نور ماورابنفش با طول موج بالا فلورسانس قوی، و در طول موج کوتاه UV ، ضعیف از خود نشان میدهند.

درحالی است که انواع سنتتیک آن در طول موج کوتاه اشعه UV فلورسانس قوی از خود نشان داده و غالبا رنگ آبی روشن، سبز گچی و یا قرمز از خود نشان میدهند.

میکروسکوپ: در زیر میکروسکوپ در نمونه های اسپینل مصنوعی معمولا ردپای ذوب فلاکس و یا حباب هایی به صورت الگو و منحنی به علت نحوه ساخت و رشد آنها دیده میشود. این درحالی است که در نمونه های طبیعی اینکلوژن هایی زیاد یا حداقل تعدادی دیده میشود.

آهنربا: اسپینل های طبیعی دارای مقادیری عنصر آهن در خود هستند و بنابراین به آهنربا واکنش ضعیفی نشان میدند. این درحالی است که در نمونه سنتتیک و مصنوعی اسپینل به علت نحوه ساخت آنها هیچ واکنشی دیده نمی شود.

تولید در بازار: اسپینل های سنتتیک با رنگ قرمز تیره به علت هزینه بر بودن و پیچیدگی فرآیند تولید آن به صورت تعداد کم و محدود نسبت به رنگهای دیگر ساخته میشوند و معمولا این نمونه ها در بازار کوراندوم (یاقوت) مصنوعی و آزمایشگاهی هستند.

ضریب شکست نور و وزن مخصوص: لعل طبیعی دارای ظریب شکستی معادل 1.72 تا 1.74 برای اسپینل قرمز و در حالتی که عنصر روی در آن زیاد باشد 1.805 است. این در حالی است که اسپینل های مصنوعی دارای RI 1.727 با خطای یک هزارم است. همچنین وزن مخصوص نوع طبیعی در رنج 3.58-3.61 بوده و عنصر روی در آن میتواند وزن مخصوصش را تا 4.40 نیز ببرد. این درحالی است که اسپینل های مصنوعی وزن مخصوصی بین 3.64 – 3.63 دارند.

قیمت: راف بلوری سنتتیک اسپینل میتواند کیلویی از 100 تا 800 دلار بر اساس کیفیت تولید کننده باشد. نگین سنتتیک اسپینل ممکن است قیراطی حتی یک یا دو دلار باشد،بنابراین قیمت عاملی مهم در تشخیص اسپینل های سنتتیک است. نمونه های سنتتیک بسیار شیشه مانند هستند. باید توجه داشته باشید که بهترین راه تشخیص اسپینل اصل، خرید آن همراه با شناسنامه گوهرشناسی معتبر است.

اسپینل تاریخی و مشهور جهان

لعل سامریان:لعل سامریان با وزن 500 قیراط و قطر 5.5 سانتی متر در موزه جواهرات ملی ایران رکورد دار بزرگترین اسپینل جهان از نظر جواهری است. درون این اسپینل سوراخ وجود دارد. گفته شده متعلق به یکی از پادشاهان حبشه بوده است. بر اساس نوشته های خاطرات پزشک ناصرالدین شاه، پادشاه به او گفته بود که این سوراخ به علت بکار بردن و آویختن سنگ در تزئین گردن گوساله سامری طلایی بوده است که بعدها جای آن سوراخ را با الماس پر کرده اند. البته تاییدیه معتبری از این نقل قول و زمان افتادن الماسش وجود ندارد.

اسپینل سلطنتی روسیه:دومین اسپینل بزرگ جهان از نظر کیفیت، با وزن 398.72 قیراط در تاج کاترین کبیر و جزو جواهرات سلطنتی روسیه است.

گرانترین اسپینل فروخته شده تا کنون

از حکاکی نام شاه جهان گرفته تا پادشاهان دیگر سبب شده که این گردنبد اسپینل رو بسیار خاص کند. بنظر میرسد که در قرن 19 میلادی این سنگها روی گردنبند سوار شده اند. سنگهای آن از بدخشان می آیند که با نام یاقوت سرخ بالاس “Balas ruby” مشهور هستند. این گردنبند تاریخی با اسپینل هایی با وزن 1131.59 قیراط در ژوئن 2019 در حراجی کریستی بیش از 4.5 میلیون دلار فروخته شد.

معادن و ذخایرسنگ لعل

کشورهای میانمار، تاجیکستان، سریلانکا، تایلند، ویتنام، کامبوج دارای بهترین کیفیت اسپینل با نام “یاقوت قرمز” هستند. کشورهای دیگری چون افغانستان، نپال، استرالیا، تانزانیا، ماداگاسکار، نیجریه، جنوب غرب کنیا نیز رگه های مرغوب این سنگ مشاهده می شود. در ویتنام نزدیک منطقه Luc Yen، استخراج اسپینل و یاقوت از سال 1990 به طور جدی شروع شده است که اغلب اسپینل ها صورتی رنگ هستند.

معدن اسپینل موگوک برمه (میانمار)

به جرات میتوان گفت قرمزترین اسپینل های جهان مربوط به شهرستان موگوک (Mogok) در میانمار میباشند. این اسپینل ها که تا سال ها تحت پادشاهی برمه به عنوان یاقوت سرخ استخراج میشدند. آنها در سایز کوچک تا متوسط در ذخایر اولیه آنجا در سنگهای مرمر همراه با آپاتیت آبی، کندرودیت و میکا دیده میشوند. البته اسپینل های موگوک در بسیاری از تناژ رنگی از قرمز مایل به ارغوانی تا قرمز خالص (مشهور به یاقوت سرخ قدیم)، صورتی روشن تا نارنجی مایل به قرمز که به “اسپینل های شعله” (flame spinels) مشهورند میتوانند یافت شوند.

نگهداری

این گوهر استقامت مطلوبی در مقابل آتش، اسید و سقوط دارد اما توصیه می شود که در نگهداری آن دقت گردد زیرا وجود شاخص های درونی گاهی باعث می گردد که مقاومت این گوهر، کاهش یابد و صدمه پذیرتر گردد. البته با توجه به سختی بالای آن به ندرت دچار خش میشود. بهرحال هنگام تمیز کردن با آب ولرم و صابون میتوان آن را پاک نگه داشت.