تاریخچه سنگ آمیتیست
نام آمیتیست برگرفته از واژه یونانی amethystos که در ریشه به معنای “ضد مستی” می باشد. در واقع تصور می شد که چنانچه فردی آن را چه به عنوان گردنبند یا دستبند حمل کند دچار مستی نمی شود! شاید این اعتقاد بخاطر رنگ شرابی این سنگ باشد. حتی در زمان روم و یونان باستان، اشراف زادگان و سیاستمدارن بدلیل خواص سنگ آمیتیست در این مورد یک قطعه از آن را درون لیوان شراب خود می گذاشتند. برخی نیز رنگ جام خود را بدین منظور از جنس این کانی ساخته و یا به این نشانه لیوان را به رنگ بنفش در می آوردند.
این سنگ دارای تاریخی طولانی با آداب و رسوم ادیان و فرهنگ های مختلف دارد. در کتاب باستانی “مردگان مصر” از خواص آمیتیست آموزش هایی برای نحوه برش آن به شکل قلب و قرار دادن آن در بدن مرده نوشته شده است؛ بر طبق اعتقاد این روش باعث می شود فرد برای گذار به عالم دیگر در آرامش مسیر خود را طی کند!
مشخصات سنگ آمیتیست چیست؟
آمیتیست سنگی شفاف با سختی 7 در مقیاس موس و جزو پرطرفدارترین نوع در خانواده کوارتز می باشد. رنگ این گوهر به علت ترکیبات ناخالصی آهن دار است. این گوهر معمولا به صورت کریستال شش وجهی یافت می شود و در سنگهای آذرین و دگرگونی، به ویژه گرانیت و گنیس (سنگ جرقه) رشد می کند.
گونه ای از این سنگ به نام آمیتیست کوارتز وجود دارد که نوع فشرده ای از از کریستال های کوچک بنفش که همراه با آن استخراج می شود ولی فاقد بلورهای درشت است. این گونه به صورت لایه لایه و متناوب از آمیتیست و کوارتز شیری رنگ و اغلب بصورت ژئود تشکیل شده است و اغلب در کارهای هنری یا مهره های تسبیح کاربرد دارد. نمونه های پولیش شده با خطوط سفید و کوارتز V شکلی نیز وجود دارد که نسبتا کوچک و بدون شکل کریستالی اند که با نام “chevron” مشهور هستند.
رنگهای آمیتیست چگونه هستند؟
سنگ آمیتیست در سایه رنگهای ارغوانی روشن تا بنفش پر رنگ دیده می شود. رنگ بنفش آمیتیست ناشی از ملحق شدن مقدار ناچیزی عنصر آهن در هنگام رشد بلور کوارتز میباشد. سپس اشعه های گاما که با مواد درون سنگ میزبان به بلور ساطع میشوند موجب شده که آهن در معرض تشعشع به رنگ ارغوانی یا بنفش درآید. این سنگ دارای پدیده دورنگی ضعیفی است و معمولا بصورت بنفش و قرمز مایل به ارغوانی خود را نشان می دهد. رنگ های بنفش سیر تا ارغوانی آن معمولا در بازار جهانی دارای قیمت بالاتری هستند.
جالب است بدانید که در بازار امتیست به رنگ سبز نیز فروخته میشود که معمولا با حرارت دهی امتیست در بالای 500 درجه سانتیگراد بدست می آید و در حقیقت اسم اصلی آنها پرازیولیت (prasiolite) و نوعی کوارتز است. این رنگ میتواند در دمای 150 سانتیگراد از بین برود. برخی از کوارتز های سبز در طبیعت یافت شده ولی اغلب آمیتیست های سبز رنگ در بازار جواهرات به وسیله عملیات حرارتی بدست می آیند که بیشتر آنها نیز از برزیل هستند. وقتی کریستال امتیست حرارت (حدود 470 تا 750 درجه سانتیگراد) ببیند اغلب به رنگ زرد، قهوه ای و نارنجی تبدیل می شود. اما وقتی حاوی مقداری زیادی عنصر آهن (Fe2+) باشد به رنگ سبز در می آید.
بهسازی
در طبیعت ، آمیتیست رنگ خود را زمانی به رنگ بنفش در می آورد که مقادیر کمی از آهن درون گوهر تحت تابش تشعشعات طبیعی قرار گیرد. با این حال، بیشتر آمتیست به رنگ ارغوانی کم رنگ است و برای دستیابی به رنگ ارغوانی غنی این گوهر باید تحت بهسازی حرارتی قرار گیرد. حرارت دهی آمیتیست می تواند نتایج چشمگیری ایجاد کند. حرارت دادن آمتیست تا دمای 420 درجه سانتیگراد می تواند رنگ ارغوانی غنی و اشباع را ایجاد کند. حرارت دهی بین 420 تا 440 درجه سانتیگراد اغلب پرازیولیت ایجاد می کند که به رنگ سبز متمایل به زرد تا سبز است. حرارت دادن آمتیست بالای 440 درجه سانتیگراد تا حدود 560 درجه سانتیگراد باعث تولید سیترین، نوع زرد کوارتز می شود. در واقع، بیشتر سیترین موجود در بازار امروز از آمیتیست گرم شده سرچشمه می گیرد.
آمیتیست مصنوعی و سنتتیک و بدل های آن
متاسفانه در بازار جهانی و بخصوص در ایران نمونه های آمیتیست مصنوعی و سننتیک و همچنین شبهه آمیتیست فراوان یافت میشود. آمیتیست های مصنوعی که با همان ترکیب شیمیایی آمیتیست اصل تولید میشوند درواقع اولین بار حدود 50 سال پیش یعنی 1970 ساخته شدند و از آن پس جواهرفروشان هنگام خرید آمیتیست بسیار دقت بخرج میدهند. همانطور که در تصویر بالا مشاهده می نمایید آمیتیست های سنتتیک با روش هیدروترمال در آزمایشگاه تولید میشوند. البته نوع های شبیه آمیتیست یعنی جنس ساخته شده از سرامیک – شیشه روسی نیز وجود دارد که به نانوسیتال ها معروف هستند. این مواد که ترکیبی از سیلیکا و اکسید آلومینیوم است بسیار ارزان تر از نوع سنتتیک و آزمایشگاهی بوده و به ویژه در بازار ایران به وفور دیده میشوند.
این مواد در روسیه تولید میشود و به راحتی با ابزار قطبش نما پلاریسکوپ شناسایی میشوند. کافی است سنگ را تحت فیلترهای قطبیده قرار داده و سنگ را چرخش دهید. آمیتیست طبیعی چشمک میزند ولی مواد نانوسیتال زیر پلاریسکوپ به صورت سیاه باقی میماند. بدیهی است گوهرشناسان با استفاده از کالر زونینگ و بررسی دقیق میانباره های آن زیر میکروسکپ میتوانند آمیتیست طبیعی را از سنتتیک تشخیص دهند.
نمونه های آمیتیست اعلی و باکیفیت دارای اینکلوژن های کمتری بوده و بنابراین تشخیص آنها با نمونه سنتتیک گاهی سخت یا غیر ممکن میشود. تا همین اواخر بیشتر مواد آمیتیست مصنوعی ساخته شده دارای ویژگی معروف Brazil law twinning که در نمونه های طبیعی موجود بود، نبودند، ولی امروزه دانه رشد یافته در آزمایشگاه را طبیعی و با همین ویژگی قرار میدهند که قابل تشخیص نباشد. بنابراین حتما هنگام خرید آمیتیست همراه شناسنامه معتبر بخرید!
