فلوریت از چه عناصری ساخته شده است؟
فلوریت (fluorite) یک کانی با سختی تقریبا پایین است که از نظر شیمیائی ترکیبی از فلوئورین (F) با عناصری چونP ،Na ،Ca و As است. با این حال از نظر کانی شناختی فلوریت با فرمول CaF2 مهمترین ترکیب فلورین در طبیعت محسوب می شود. این سنگ اولین بار در سال 1530 تحت عنوان “فلورسپار fluorspar ” اشاره شده است. امروزه از نام فلورسپار در شکل صنعتی و شیمیایی فلوئوریت استفاده میشود، درحالی که از واژه فلوریت در سنگ های قیمتی و معدنی. با توجه به اطلاعات جدول زیر احتمالا در تشخیص فلوریت اصل به مشکل برنخواهید خورد:
جدول خصوصیات فلوریت
ترکیب شیمیاییCaF2 – Calcium fluoride
رنگبی رنگ، تمامی رنگها
رنگ خاکهسفید
شفافیتشفاف تا مات
کلیواژکامل
جلاشیشه ای تا مرواریدی
ضریب شکست نور1.434
سختی موهس4
وزن مخصوص3.25 – 3
سیستم کریستالیمکعبی، هشت وجهی
فلورسانسمعمولا قوی، آبی مایل به بنفش
این سنگ به صورت شفاف تا مات یافت میشود. فلوریت دارای ساختار کریستالی ایزومتریک، مکعبی و هشت سطحی است که در شکل کریستالی آن در هنگام تشکیل با سیالات دمای بالا تمایل به فرم اکتاهدرال و در دمای پایین تمایل به فرم بلورهای مکعبی دارد. جالب است بدانید که فلوریت یکی از معدود کانی های رایجی است که دارای کلیواژ کامل از چهار جهت است.
انواع رنگ فلوریت
فلوئوریت سنگی با خاصیت چند رنگی (Allochromatic) و قرار گرفتن مقادیر بسیار اندکی از ناخالصی های معدنی درون ساختار کریستالی آن میتوانند رنگ این کانی را دستخوش تغییر قرار دهند. سنگ فلوریت خالص بدون رنگ است و انواع رنگهای آن ناشی از انواع ناخالصی ها درون آن است. برای مثال مقادیری از یون های منگنز میتوانند رنگ آن را به سمت نارنجی تغییر دهند. به همین دلیل در طبیعت کمتر سنگی را میتوان با چنین تنوع رنگی یافت و بعد از خانواده بزرگ کوارتز ، فلوریت از این نظر در مقام دوم قرار دارد.
فلوریت میتواند در رنگهای متداولی چون آبی، سبز، بنفش و در موارد کمتر در قرمز، سیاه، سفید، قهوه ای و صورتی یافت شود که در این میان پدیده فلورسانس ضعیف تا قوی در آن میتواند رنگهای شگفت انگیزی از آنها به خصوص در انواع مکعبی آن بوجود آورد. یکی از پرطرفدار ترین نوع رنگ های فلوریت نوع بنفش یا ارغوانی پر رنگ (به علت یون های فلوراید آن با ساختار مکعبی است که بصورت کلکسیون نگهداری میشود.
بررسی پدیده فلورسانس در این کانی
در سال 1852، سر جرج گابریل استوکس، بارونت اول، ریاضیدان و فیزیکدان بریتانیایی بعد از کشف قابلیت درخشش آبی در فلوریت در طیف های نوری مختلف، نام پدیده “فلورسانس” را به این خاصیت داد و فلوئوریت نیز به عنوان اولین کانی دارای خاصیت فلورسانسی نامگذاری شد. دربسیاری از مواقع سنگ فلوریت تحت نور فراابنفش (UV) از خود فلورسانت نشان میدهد. قرار گرفتن عنصر کمیاب ایتریم، اروپیم، ساماریم یا دیگر ناخالصی های طبیعی دیگر در درون ساختار بلوری فلوریت از علت خاصیت فلورسانسی در آن میباشد. رنگ نور مرئی ساطع شده از فلوریت در هنگام فلورسانس شدن به شدت بستگی به محل استخراج آن دارد. نوع رنگ فلورسانت میتواند متفاوت باشد ولی عموما آبی – بنفش است ولی گاهی میتواند شامل رنگهایی چون زرد، قرمز، سیاه، سفید، سبز و ارغوانی باشد. بسته به طول موج کوتاه یا بلند UV، این کانی میتواند رنگهای فلورسانتی متفاوتی از خود نشان دهد.
فلورین ؛ نامی اشتباه برای سنگ فلوریت !
در تعدادی از وبسایت ها یا شبکه های اجتماعی میبینید که به جای سنگ فلوریت میگویند سنگ فلورین! . درصورتی که فلورین یا فلوئورین (fluorine) یک عنصر سمی با نماد F و عدد اتمی 9 میباشد که از خمیر دندان گرفته تا صنایع اتمی کاربرد دارد! احتمالا دانشمندان زیادی در کار با فلورین جان خود را از دست داده اند و یا مسموم شده اند. درواقع فلورین عنصر تشکیل دهنده فلوریت است که نام گذاری آن دقیقا بعد از مطالعه روی فلوئوریت انجام شده است. دو نمونه نام مشابه دیگر هم وجود دارد : فلوئورن Fluorene و فلوراید fluoride که نباید اشتباه گرفته شوند. جالب است بدانید در بازار جواهرات چندین نام تجاری از این کانی وجود دارد که عبارت اند از:
Antozonite (دارای ترک یا کلیواژ) ، Blue John (نوع باندی و ارغوانی – سفید از انگلستان)، Chlorophane (آبی – سبز روشن مربوط به انواع حرارت دیده شده)، Yttrocerite (نوعی که اندکی ایتریم و ساماریوم جایگزین کلسیم در ترکیب شیمیاییش شده اند)، Yttrofluorite (نوعی که ایتریم به طور ناقص جایگزین کلسیم در ساختار شیمیایی شده است).
فلوریت در کدام مناطق یافت میشود؟
فلوریت یک کانی رایج است که بیشتر به صورت رگه در کانسارهای بزرگ و کوچک در بسیاری از مناطق یافت و میتواند در کنار سنگ آهک و یا دولومیت یافت شود. این رگه ها میتوانند شامل سولفید قلع، روی، سرب، نقره و دیگر فلزات نیز باشد. در محیطهای زمین شناسی گوناگون، فلوریت دارای الگوهای زمین شیمیایی متفاوتی است که بیانگر نوع کانسار و سنگ میزبان است. فلوریت در مراحل آخر تبلور ماگمایی، ته نشست می کردند و اغلب در محیطهای گرمابی همراه با کنار زایی معمول آن یافت می شود. کانی هایی که بیشتر همراه با فلورایت حمل و ته نشست میشوند عبارتند از اسفالریت، گالن، باریت، کلسیت و انواع کوارتز.
ذخایر و معادن فلوریت در ایران و جهان
تاکنون بیش از ۳۰ کانسار و منطقه پی جویی فلوریت در ایران شناسایی شده که در مجموع دارای ذخیره ۱٫۳۵ میلیون تن، معادل 0/6 درصد ذخایر فلوریت دنیاست. در ایران بیشتر ذخایر فلوئوریت از نوع گرمابی (و یا به عقیده برخی ته نشستی – دیاژنتیک) بوده و در شمال بلوک طبس، البرز مرکزی، و یا در حاشیه زون ایران مرکزی قرار گرفته اند. بیشتر این کانسارها در استان های خراسان، مازندران، اصفهان، کردستان، مرکزی، یزد، سمنان و کرمان قرار دارند. از جمله این کانسارها می توان به ذخایر معدنی فلوئوریت کمرمهدی در جنوب غربی طبس، پیناوند در شمال شرقی اصفهان، بُزیجان در غرب محلات، و کمربند فلوریت سوادکوه در جنوب قائم شهر و کانسار فلوریت- باریت آتشکوه در جنوب دلیجان اشاره کرد.
